مجسمه سازی چیست
مجسمه سازی(Sculpture) شاخه ای از هنرهای تجسمی(Visual Arts) است که به شکل دادن اشیا با مصالح مختلف میپردازد. در واقع هنر مجسمه سازی فرایندی است که به خلق یک پیکر سه بعدی می انجامد؛ این حجم سه بعدی تندیس، پیکره و یا مجسمه نامیده می شود. در گذشته مجسمه سازی، تراشیدن و یا حجم دهی مصالحی مانند سنگ، فلز، چوب و گل بود اما امروزه با فرایندهای گوناگون و مصالح مختلفی اجرا میگردد.
آثار هنری مختلف از دوران دور برجا مانده است. پیکره های سنگی نسبت به سایر آثار هنری از دوام بهتری برخوردار بوده اند و آثار سنگی متفاوتی از دوران های مختلف و اقوام گوناگون به جا مانده است در حالی که بیشتر آثار چوبی در گذر زمان از بین رفته است . یونانیان باستان(Ancient Greeks) پیکرهایی به شکل خدایان خود می ساختند و در معابد قرار میدادند؛ مصریان نیز مجسمه هایی برای مردگان خود میساختند و اقوام دیگر نیز هر یک مطابق با سنن و آئین خود اقدام به ساخت مجسمه میکردند.
اگر چه ایرانیان از دیر باز در هنرهای گوناگون مهارت داشته اند؛ ظاهرا مجسمه سازی پیش از اسلام و پس از آن در ایران رواج چندانی نداشته است. آثار کشف شده در ایران بسیار کم است و به چند مورد از دوره اشکانیان و ساسانیان محدود میگردد.
مجسمه چیست
مجسمه(Statue) که به آن تندیس نیز گویند پیکره ای است سه بعدی که به منظور هدفی خاص در هیبت یک انسان، شئ و یا حیوان ساخته می شود. به عبارتی هر شکل سه بعدی که با هدف موضوعی خاص و به صورت هنری خلق شده باشد را پیکره و یا مجسمه می توان نامید.
تفاوت مجسمه سازی با سایر رشته های هنرهای تجسمی
عنصر حجم(Volume) نقش بسیاری در طرح نهایی یک مجسمه دارد و این خصلت مجسمه سازی را از دیگر هنرهای بصری متفاوت می کند.
مجسمه می تواند به صورت نقش برجسته باشد و به زمینه ای انحصاری ارتباط داشته باشد و یا می تواند به صورت مستقل هویتی انحصاری داشته باشد.
هر چه که هست سه بعدی(Three-dimensional) بودن و مجسمه سازی با هم عجین شده اند.
انواع مجسمه سازی
الف- نقش برجسته
همان گونه که از نامش پیداست نوعی کار هنری حجم دار است که با چشم، برجسته بودن آن قابل مشاهده است. این نقش به صورت مجزا و به تنهایی ساخته نمی شود و الزاما نیاز به یک قیم و نگهدارنده و زمینه ای متصل دارد. در واقع نقش برجسته نوعی مجسمه سازی وابسته به زمینه است و در ترکیب با زمینه مورد نظر مفهوم پیدا می کند. هنرمندان ایرانی و بین المللی بسیاری در حیطه کاری نقش برجسته به فعالیت مشغول می باشند. در اکثر ابنیه قدیمی ایرانی آثار نقش برجسته بر روی اماکن و اشیا باقی مانده دیده می شود، که هنوز هم پس از گذشت سال ها از زیبایی آن کاسته نشده است.
ب- همه جانبی
مجسمه همه جانبی، از نظر ساختار تفاوت بسیاری با نقش برجسته دارد. در واقع مجسمه همه جانبی به تنهایی و مستقل از زمینه، حجم خاصی را اشغال می کند. شاید از دید عموم مجسمه های همه جانبی بیشتر شناخته شده باشند. برخی از میادین اصلی شهر، مزین به مجسمه های همه جانبی می باشند که با توجه به نوع مواد اولیه با یکدیگر تفاوت دارند. سردیس ها و تندیس ها از مجسمه های همه جانبی محسوب شده و به طور مستقل فضایی را اشغال می کنند. این گونه مجسمه ها حتی اگر بر روی پایه ای کار شده باشند، نقش برجسته محسوب نشده و مجسمه همه جانبی و مستقل هستند
پایه آموزش مجسمه سازی چیست؟
حتی بدون هیچ پیش زمینه هنری نیز می توان در کلاس های آموزش مجسمه سازی شرکت کرد و آثار زیبایی را خلق کرد . آنچه در این میان اهمیت دارد وجود علاقه و اشتیاق برای یادگیری است که هنرجو باید به طور پیش فرض داشته باشد. بدیهی است بدون علاقه نمی توان در هیچ زمینه ای به موفقیت رسید. طرح زنی از روی ایده می تواند کلید مجسمه سازی باشد و همه هنرمندان بزرگ مجسمه سازی، طرح های اولیه خود را طراحی کرده و پس از بارها بازنگری به طرح نهایی و مورد نظر خود می رسند.
کاملاً مشخص است که آشنایی با نقاشی و یا طراحی می تواند در مجسمه سازی نیز بسیار مؤثر باشد. به طور معمول هنرمند ایده ای ذهنی دارد که می خواهد آن را به اجرا درآورد. این ایده بنا بر سفارش و یا میل باطنی می تواند باشد که تفاوتی در نوع کار ندارد. توجه داشته باشید که برای ساخت یک مجسمه خاص سفارشی نیز، این ذهن خلاق هنرمند است که طرح اولیه را طراحی می کند. چگونگی طراحی در ساخت نهایی مجسمه تأثیر داشته و باید با آگاهی و دانش همراه شده و با تجربه تکمیل گردد.
روش های مجسمه سازی
به طور معمول مجسمه سازی به دو صورت کنده کاری و جفت کاری انجام می شود، که هر کدام روش های آموزشی خاصی را می طلبد. و هنرجو با توجه به نوع مواد اولیه و علاقه، یکی از این نوع آموزش ها را انتخاب می کند.
الف- آموزش مجسمه سازی به روش کنده کاری
کنده کاری که در اصطلاح به آن حجاری نیز گویند روشی است که مجسمه ساز بر روی مواد جامد به کار می برد. روال کار به این صورت است که هنرمند مجسمه ساز قطعه ای از سنگ، چوب و یا هر شی ء مشابه را انتخاب کرده، و با کندن قسمت های خاص به طرح مورد نظر می رسد.
مثلاً یک توده سنگ بزرگ که به شکل مکعب می باشد، با کنده کاری بر روی سنگ و حجاری تبدیل به مجسمه ای زیبا و هنرمندانه می شود. در این روش مجسمه ساز با توجه به طرح اولیه باید بتواند قسمت های اضافی را حذف کند.
ب- آموزش مجسمه سازی به روش جفت کاری
مجسمه سازی با روش جفت کاری تفاوت بسیاری با شیوه حجاری دارد به این صورت که قطعات از پیش ساخته شده توسط هنرمند که می تواند حاصل بافت و یا ریخته گری باشد توسط جوشکاری، لحیم کاری، پرچ کاری و میخ زدن به خود شکل می گیرد، و طرح مورد نظر را ایجاد می کند.
کاربرد مجسمه در بزرگداشت ها
مجسمه های بسیاری برای بزرگ داشت وقایع تاریخی ساخته شده اند. از آن جمله می توان به مجسمهٔ نبرد هیروشیما اشاره کرد. مجسمه ها ممکن است به یادبود بزرگان تاریخ ساخته شوند، همچون مجسمهٔ مهاتما گاندی و بسیاری مجسمه ها نیز به عنوان هنری عمومی به نمایش گذاشته می شوند.
معدودی مجسمه ها خود به مظهری از تاریخ بدل می شوند، مانند مجسمه آزادی در ایالات متحده. همچنین در ایران سالانه بسیاری از جشواره ها و یا دوسالانه های برپا می شود که به عنوان قدردانی و یادبود به منتخبین [ تندیس ] هدیه داده می شود.
مجسمه سازی و اعتقادات
در یونان باستان مجسمه های سنگی و برنزی از پیکر قهرمانان را در اماکن عمومی به نمایش می گذاشتند. و نمادی از خدایان متعدد را نیز در قالب مجسمه هایی کوچک و بزرگ در معابد جای می دادند. مصری ها مجسمه هایی از سنگ و چوب، برنز یا گچ ساخته و در مکانی حفاظت شده قرار می دادند. این مجسمه ها شبیه به فرد تازه وفات یافته بودند زیرا مصری ها گمان داشتند که روح مرده به دنیا باز می گردد و با دیدن این مجسمه از سرگردانی نجات پیدا می کند. البته خدایانی از سنگ یا برنز را نیز در معابد مورد احترام قرار می دادند.
انواع روش های مجسمه سازی
اجرای تندیس فلزی
قبل از شروع کار باید از ایده ای که در ذهن دارید چندین طرح زده و از بین آن ها بهترین را انتخاب کنید. از گچ یا خمیر مجسمه سازی ماکت طرح را ساخته و آماده اجرای تندیس فلزی می شویم. فلزات را به اندازه های مختلف و دلخواه برش داده و با مقیاس مناسب در کنار یکدیگر قرار داده و به هم جوش می دهیم تا طرح تکمیل شود.
اجرای تندیس چوبی و سنگی
در این شیوه نیز باید طرح زده و ماکت کوچکی از طرح را آماده کنیم. با توجه به اندازه نهایی طرح سنگ و یا چوب مناسب را انتخاب کنید. این موضوع در ساخت نهایی اثرگذار است پس باید نهایت دقت را انجام دهید. در این قسمت باید طرح مورد نظر را روی سنگ و یا چوب انتقال دهید این کار می تواند توسط ماژیک نیز انجام شود. موارد اضافی را از حجم اصلی جدا کنید و آماده ریزه کاری شوید. برای کنده کاری نیاز به ابزار مناسب می باشد و در انتها نیز پیکره، سوهان و سنباده زده شده و سطح کار صاف خواهد شد.
اجرای مجسمه های فایبرگلاس و یا بتنی
طرز کار با فایبرگلاس(fiberglass) و بتن در مجسمه سازی، تا حدودی مشابه است. مانند کار با سازه های دیگر باید طرح را کشیده و ماکت کوچکی از آن آماده کنید. این ماکت را با گچ، گل و یا خمیر مجسمه سازی می توانید اجرا کنید. برای ساخت مجسمه اصلی در ابعاد بزرگ بتنی و یا فایبرگلاس باید اسکلت بندی داشته باشید. اسکلت بندی می تواند با میلگرد و توری تکمیل شود. این کار نیاز به آموزش و مهارت دارد. در این زمان باید روی اسکلت را با گچ و یا گل بپوشانید نوع پوشش بستگی به نوع کار دارد. تا اینجا باید کلیت کار مشخص شده باشد. پس از انجام یک سری ریزه کاری و قالب گیری از مدل کار را ادامه می دهیم.
قالب گیری گچی در مجسمه سازی
اغلب برای طرح های گچی از فایبرگلاس برای قالب گیری نهایی استفاده می شود. و طرح هایی که با خمیر مجسمه سازی و یا گل مجسمه سازی انجام شده اند را عموما با گچ قالب گیری می کنند. قالب گیری در طرح های بزرگ تر به صورت تکه ای انجام می شود. پس از اتصال تکه های قالب می توانید درون قالب را با موادی که از قبل مشخص شده پر کنید. لازم به ذکر است که قالب را قبل از خشک شدن کامل از هم باز نکنید. در نهایت اصلاحات و ریزه کاری های لازم را هنرمند مجسمه ساز انجام می دهد. این گونه پیکره ها به طور معمول رنگ می شوندمجسمه سازی مدرن
اجرای مجسمه برنزی
طرح و مدل گچی ساخته شده و با موادی از جنس سیلیکون قالب زده می شود. مجسمه های برنزی با موم زنبور عسل و قالب دولایه گچی با ضخامت مناسب کار می شوند و قالب تحت حرارت قرار گفته و مجسمه بعد از خنک شدن قالب از آن خارج می شود. پرداخت نهایی و پتینه کاری روی مجسمه در انتها، موجب زیبایی مجسمه خواهد شد.
پدر مجسمه سازی مدرن کیست ؟
آگوست رودن(August Rodin) به عنوان پدر مجسمه سازی مدرن شناخته شده است. او در مجسمه سازی ایده های جدیدی ارائه کرد که سبب شد مجسمه سازی مدرن جایگزین مجسمه سازی کلاسیک پیشین شود.
رودن و مجسمه های برنزی
رودن عمدتا به ساخت مجسمه های برنزی بصورت مدرن می پرداخت. و در آثار خود از اشکال ناتمام و بافت های خشن و همچنین از ظاهر ناتمام نقاشی های امپرسیونیست(Impressionist) استفاده می کرد.
مجسمه سازی مدرن چگونه به وجود آمد ؟
در واقع مجسمه سازی مدرن حاصل تلاش جوامع غربی برای تطابق با شرایط جامعه شهری و صنعتی بود. که نقطه شروع جنبش مدرن در نمایشگاه جهانی پاریس در سال 1900 و با نمایش آثار رودن صورت پذیرفت. این نمایشگاه، ترکیبی از فرم های مختلف و فضاسازی های زیبا بود.
مجسمه سازی مدرن شامل چه هنرهایی هست ؟
جنبش مجسمه سازی مدرن شامل : هنر نو، کوبیسم، انتزاعی هندسی، سوپرماتیسم، سازه، دادائیسم، سورئالیسم، فوتوریسم، اکسپرسیونیسم انتزاعی، پاپ آرت، مینیمالیسم و هنر مفهومی است.
مجسمه سازی مدرن و پابلو پیکاسو
درقرن بیستم پابلو پیکاسو(Pablo Picasso) با استفاده از نوآوری کوبیست، انقلابی در هنر مجسمه سازی پدید آورد. این فرد با استفاده از مواد اولیه و اشیای از مد افتاده یک مجسمه خلاقانه سه بعدی ایجاد کرد.
مجسمه سازی انتزاعی
سپس در سال های بعدی کنستانتین برانکوشی راه را برای مجسمه سازی انتزاعی هموار ساخت. از سال 1950 به بعد با گرایش مجسمه سازی به روند مدرن شامل مجسمه های انتزاعی و فیگوراتیو(Figurative) سبب شد مجسمه سازی به سبک سنتی کنار گذاشته شود.
مجسمه مدرن پابلو پیکاسو
پیکاسو یک مجسمه بزرگ به طول 15 متر طراحی کرد که این مجسمه بزرگ در شیکاگو قرار دارد و به سبب این مجسمه به او لقب پیکاسو شیکاگو داده شد. او این مجسمه مدرن را با شوق و علاقه بسیار به گونه ای طراحی کرد که اصلا مشخص نبود این مجسمه نشانگر چه چیزی است.
نماد شهر شیکاگو ، اثر پابلو پیکاسو
این مجسمه مدرن بسیار زیبا به شکل کاملا انتزاعی ساخته شده بود و شبیه یک پرنده، یک اسب و یا یک زن بود. این مجسمه مدرن و انتزاعی به عنوان یکی از نمادهای بارز شهر شیکاگو است که در سال 1967 از آن پرده برداری شد. در اواخر سال 1960 مجسمه سازان انتزاعی و مدرن از روش های مختلف و مواد جدید در خلق آثار خود استفاده کردند.
مجسمه مدرن و رونق آن
استفاده از تصاویر سورئالیستی(Surrealistic)، انتزاع انسان، ترکیبی از منابع جدید انرژی و مواد جدید و سطوح متنوع موجب ایجاد و رونق مجسمه سازی گردید.
ساخت مجسمه مدرن و هنری مور
در قرن بیست و یکم هنری مور به ایجاد مجسمه های مدرن و زیبا به حالت های مختلف انسانی پرداخت. مجسمه های مدرن او در حالت هایی مانند حالت نشسته و یا ایستاده و حالت های دیگر بودند. او در مجسمه های خود از سوراخ ها و فضاهای توخالی استفاده کرد.
پیشرفت مجسمه سازی مدرن
مجسمه سازی مدرن به موازات نقاشی مدرن پیشرفت کرد. اولین دوره مجسمه سازی مدرن در سال های 1850 تا 1900 پدیدآمد. در این دوران تلاش شد تا به جای ساخت مجسمه های مسطح پیشین از انعکاس نور برای ایجاد مجسمه های انتزاعی تر و مدرن تر استفاده شود.
مجسمه سازی سنتی و مدرن
البته بهتر است این نکته را هم در نظر داشته باشیم که حتی با وجود گسترش مجسمه سازی مدرن در سال های اخیر باز هم مجسمه سازی سنتی از رده خارج نشده است. از مجسمه سازی سنتی و رئال، در بسیاری از ساختمان ها و بناهای عمومی در شهرها استفاده می شود و طرفداران بسیاری دارد.
مجسمه سازی با گِل
مجسمه سازی خلق یک اثر هنری سه بعدی است. بُعددار بودن مجسمه سازی ، آن را از دیگر هنرهای مشابه متمایز می کند. علاوه بر آن ، وجود مواد اولیه متنوع برای آفرینش هنر ساخت مجسمه ، انگیزه ای است برای دستان هنرمندی که خود ابزار باب طبع خود را انتخاب کنند.
مجسمه سازی با گل ، بهترین و ساده ترین مواد
ساده ترین مواد اولیه که در دسترس همگان قرار دارد آب و خاک است. دو عنصری که با طبع آدمی سازگارند و همواره در طی قرون همراه بشر بوده اند. انسان از سال های بسیار دور و حتی پیش از اولین تمدن های بشری، از خاک و آب، گل درست می کرد. این گل می توانست برای اندود کردن حفره ای باشد یا ساخت ظرفی کوچک. هر چه که بود انسان از دیرباز با خواص جادویی آب و خاک آشنا بود. مجسمه سازی نیز از هنرهایی است که با سرنوشت بشر عجین شده است.
مجسمه سازی با گل ، سنگ یا چوب اولین مجسمه های دست ساز انسان بوده اند
بدون هیچ تردیدی اولین مجسمه های دست ساز بشر از جنس گل، سنگ و یا چوب بوده اند. این عناصر همواره در پیرامون زندگی انسان وجود داشته اند. سهل الوصول بودن دلیلی بر استفاده از این مواد بود که تا به امروز نیز اوضاع به همین منوال است. مجسمه های کاوش شده از تمدن های پیشین در روم باستان و مصر قدیم حاکی از استفاده خلاقانه هنرمندان باستان از گل است. مخلوطی از آب و خاک کافی بود تا ذوق هنری ذهنی خلاق را معرض دید عموم قرار دهد.
بهترین گل برای مجسمه سازی
گل مجسمه سازی باید دارای چسبندگی کافی باشد و به خوبی شکل بگیرد. در عین چسبندگی لطیف بوده و عاری از وجود ذرات ناهمگون باشد.رس ها درطبیعت ذراتی هستند که در مجاورت آب از خود حالت خمیری نشان می دهند. خمیری بودن همان خاصیت بتونه مانندی است که گل رس دارا می باشد. گل رس همگون دارای همه صفاتی است که یک تندیس گر به آن احتیاج دارد.
انواع گل رس برای مجسمه سازی
گل رس دارای انواع مختلفی است که همه برای استفاده در مجسمه سازی می تواند با کمی تفاوت مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال گل رس روغنی مجسمه سازی نرم و لطیف است و به خوبی در دست شکل می گیرد.
ولی قابلیت ایجاد ریزه کاری بر روی آن محدود است و دشواری هایی را برای هنرمند در ارتباط با آثارظریف ایجاد می کند. گل رس روغنی برای تمرین و شروع یادگیری بهترین گزینه است و می تواند در دستان یک مبتدی نیز به خوبی شکل بگیرد. نوع دیگری از گل رس که به آن گل رس پلیمری گویند به لطافت گل رس روغنی نیست . ولی قابلیت پخته شدن در کوره و حتی فرهای معمولی را دارد . از این جهت منجر به ساخت مجسمه هایی محکم تر خواهد شد. البته کار با گل رس پلیمری به دلیل ترک پذیری کمی دشوارتر است.
مجسمه سازی با گل
روش آماده سازی گل رس
مجسمه سازی با گل رس آماده به سادگی امکان پذیر است . اما هنرمندان مجسمه ساز معمولاً تمایل دارند خود گل مورد نظر و دلخواهشان را بسازند. برای این کار کافی است خاک رس و آب را با هم مخلوط کنید تا به اصطلاح به دوغاب تبدیل شود.
پس از جدا کردن مواد اضافی و خرده های سنگ از دوغاب، باید منتظر بمانید تا آب اضافی گل بخار شود. در هوای معمولی گل به راحتی آب گیری خواهد شد. وقتی به اندازه کافی رطوبت گل کاهش یافت باید آن را ورز دهید تا تبدیل به خمیری نرم و انعطاف پذیر شود. میزان چسبندگی گل برای مجسمه سازی به تجربه هنرمند مجسمه ساز بستگی دارد.
رنگ گل رس مناسب برای مجسمه سازی
گل رس می تواند طیف رنگی زرد تا قرمز را شامل شود که البته بستگی به منطقه برداشت گل دارد. رنگ گل رس تأثیر زیادی در مجسمه سازی ندارد. مجسمه های گلی را همانند ظروف سفالی می توان در کوره پخت و تبدیل به مجسمه های سفالین کرد. برای این کار باید مجسمه ساخته شده نهایی را قبل از خشک شدن از درون خالی کنید تا زودتر خشک شود. سپس در کوره قرار داده و با حرارت 1000 درجه سانتی گراد مجسمه را محکم و سخت کنید. این مجسمه هرگز به شکل اولیه و خاک رس قابل مجسمه سازی تبدیل نخواهد شد.
شاید تصمیم داشته باشید تکنیک های افزایشی یا کاهشی را برای ایجاد برجستگی با هم ترکیب کنید.
کنده کاری روی گل رس خالص را نیمه برجسته می گویند که طرح را به قسمت زمینه اضافه می کند.
گل برداشته می شود یا به قسمت های مفید که با نور و سایه ها بازی می کند
اضافه می شود به این شکل، تصوری از عمق ظاهری در تمام سطح گل ایجاد می شود.
کنده کاری برجسته
کنده کاری برجسته عوامل طراحی زیربرشی را توضیح می دهد که برای جدا شدن از فضای پشت زمینه ظاهر می شوند. علاوه بر این، ممکن است برای ایجاد عمق اضافه، گل سفت اضافه شده با قسمت های مشخصی در بالاترین قسمت زمینه یکی شود.
اگر کل کار را از بالا تا پایین در نظر بگیرید و یک ترفند موفق را از آغاز تا پایان گسترش دهید می دانید چه مقدار از کار استفاده می شود؟
اگر کار شما ظرفی برای نگه داشتن مایعات یا موردی باشد که زیاد در دسترس باشد این سوال مهمی است. اضافه کردن گل به قسمت خارجی یک آبخوری حجم آن را افزایش می دهد و نمی تواند انتخاب خوبی باشد. به یاد داشته باشید کسی که از این ظرف استفاده می کند به جایی راحت برای قرار دادن انگشت ها و لبه ای نرم برای لب هایشان احتیاج دارند.